Interpelacja w sprawie realizacji polsko-niemieckiego traktatu o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy z 17 czerwca 1991 roku

Interpelacja posła Janusza Kowalskiego z dnia 15 sierpnia 2025 roku w sprawie realizacji polsko-niemieckiego traktatu o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy z 17 czerwca 1991 roku

Zgodnie z zapisami traktatu o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy z 17 czerwca 1991 roku strona niemiecka zobowiązała się do umożliwienia osobom polskiego pochodzenia w Niemczech – rozumianym szeroko jako Polonia – rozwijania i podtrzymywania własnej tożsamości kulturowej, językowej oraz religijnej. Traktat polsko-niemiecki zawiera trzy artykuły (20–22) dotyczące problematyki mniejszości narodowych. Artykuł 20 ust. 1 stanowi, że członkowie mniejszości niemieckiej w Polsce oraz osoby polskiego pochodzenia w Niemczech mają prawo do swobodnego wyrażania, zachowania i rozwijania swojej tożsamości etnicznej, kulturalnej, językowej i religijnej – bez przymusu asymilacji. W ust. 2 obie strony zobowiązały się do realizacji tych praw zgodnie z międzynarodowymi standardami, w tym m.in.: Powszechną Deklaracją Praw Człowieka (1948), Europejską Konwencją Praw Człowieka (1950), Międzynarodowym Paktem Praw Obywatelskich i Politycznych (1966) oraz aktem końcowym KBWE (1975).

W związku z poseł Janusz Kowalski zwrócił się o wskazanie, jak obecnie wygląda sytuacja w Niemczech w zakresie możliwości uzyskania finansowania dla organizacji polonijnych, w szczególności w wymiarze utrzymania ich struktur, które – zgodnie z literą traktatu – powinny mieć zagwarantowaną możliwość realizowania swojej działalności. Podkreślam przy tym, że powoływanie się na federalizm nie znajduje uzasadnienia prawnego, ponieważ traktat został ratyfikowany również przez Bundesrat, a więc wszystkie kraje związkowe są jego stroną i mają obowiązek jego realizacji.

Jednocześnie należy wyraźnie odróżnić zobowiązania wynikające z traktatu od niemieckiej polityki migracyjnej, która ma zupełnie inny charakter i cele. Polityka migracyjna służy wsparciu w integracji nowo przybyłych obywateli, realizowana jest w oparciu o unijne dyrektywy i krajowe programy, a jej adresatami są osoby, które dopiero osiedliły się w Niemczech. Procesy te nie mają związku z realizacją zobowiązań traktatowych wobec Polonii, a w pewnych aspektach mogą wręcz pozostawać z nimi w sprzeczności. Polityka migracyjna służy bowiem interesowi państwa niemieckiego w zakresie integracji cudzoziemców, podczas gdy zobowiązania traktatowe dotyczą ochrony praw historycznie ukształtowanej społeczności polskiej w Niemczech. Łączenie obu obszarów prowadzi do zacierania granicy między Polonią a migrantami i w konsekwencji osłabia realizację zapisów traktatowych. Polityka polonijna ma jasno określony charakter i nie powinna być utożsamiana ze wsparciem polityki migracyjnej państwa, w którym osiedlają się Polacy.

Interesem państwa polskiego jest natomiast utrzymywanie trwałych kontaktów z Polonią i umożliwienie jej pełnego korzystania z praw wynikających z traktatu. Ochrona i wspieranie Polonii powinny mieć charakter systemowy i stabilny, a nie doraźny czy uzależniony od projektów migracyjnych.

Dopiero od 2023 roku rząd niemiecki rozpoczął finansowanie nauki języka polskiego w tzw. innych ośrodkach oświatowych, zgodnie z art. 25 pkt 7 traktatu. Projekt ten ma charakter tymczasowy, realizowany przez MSZ RFN i nie gwarantuje trwałego, systemowego wsparcia.

Ministerstwo zostało poproszone o odpowiedź na nastepujące pytania:

1. W jakim zakresie rząd federalny oraz kraje związkowe implementowały zobowiązania traktatowe wobec Polonii?
2. Jakie instrumenty finansowe przewidziano na wsparcie organizacji polonijnych – rozumianych jako wspólnota narodowa wynikająca z zapisów traktatu, a nie jako element polityki migracyjnej?
3. Jakie działania podejmują poszczególne placówki konsularne w zakresie wspierania organizacji polonijnych?
4. Czy rząd polski wspiera organizacje migracyjne, które są częścią polityki państwa niemieckiego, oraz czy placówki konsularne angażują się w tego rodzaju wsparcie?
5. Jakie środki i na jakie projekty zostały przeznaczone w latach 2024–2025 w poszczególnych placówkach?
6. Na jakiej podstawie prawnej od 2023 roku odbywa się finansowanie nauczania języka polskiego w szkołach i organizacjach polonijnych w Niemczech?
7. Ile dokładnie w 2024 r. polskie państwo przeznaczyło na wsparcie mniejszości niemieckiej w Polsce?
8. Ile dokładnie w 2024 r. polskie państwo przeznaczyło na wsparcie mniejszości polskiej w Niemczech?

Oto odpowiedź Ministerstwa Spraw Zagranicznych z dnia 10 października 2025 roku:

W odpowiedzi na interpelację nr 12301 pana posła Janusza Kowalskiego w sprawie realizacji polsko-niemieckiego traktatu o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy z 17 czerwca 1991 roku uprzejmie informuję, co następuje.

Ad 1. Środowiska polonijne w Niemczech wskazują na problemy z egzekwowaniem traktatowych praw odnoszących się do dostępności nauczania języka polskiego jako języka ojczystego oraz zachowania polskiego dziedzictwa kulturowego i tożsamości. Prowadzony od 2011 r. konsekwentny dialog z przedstawicielami RFN w sprawie wdrażania postanowień traktatu przybliżył jednak realizację niektórych postulatów Polonii, takich jak: utworzenie funduszu wsparcia szkolnictwa polonijnego (tzw. Fundusz Nietana), rozpoczęcie remontu Domu Związku Polaków w Bochum oraz powołanie pełnomocników do spraw Polonii w krajach związkowych. Pozytywne zmiany nie zawsze jednak przekładają się na trwałe efekty odczuwane przez Polonię. Proces wdrażania postanowień traktatowych postępuje zbyt wolno, a aktualny stopień ich implementacji przez władze RFN pozostaje wciąż daleki od oczekiwań strony polskiej i Polonii.

Ad 2. Zgodnie z traktatem między Rzeczpospolitą Polską a Republiką Federalną Niemiec o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy z dnia 17 czerwca 1991 r. organizacje polonijne „mogą się ubiegać o dobrowolne wkłady finansowe i inne, jak również o pomoc publiczną, zgodnie z prawem krajowym, oraz które posiadają równoprawny dostęp do środków przekazu swojego regionu.“

Elementem wsparcia na podstawie traktatowej są środki pochodzące od Pełnomocnika Rządu Federalnego ds. Kultury i Mediów (BKM). Ich łączna wysokość to 300 tys. EUR rocznie, z przeznaczeniem na wspieranie projektów kulturalnych, ocenianych na podstawie regulaminu. Innym przykładem wsparcia finansowego, z którego korzystać mogą organizacje polonijne realizujące swoje cele w obszarze oświaty, jest tzw. Fundusz Nietana, którym administruje Centrum Kompetencji i Koordynacji Języka Polskiego (KoKoPol). Należy zauważyć, że wsparcie za pośrednictwem powyższych instytucji ma charakter grantowy.

Ad 3. Wsparcie finansowe dla Polonii i Polaków w Niemczech jest realizowane wielopłaszczyznowo, w tym m.in. przez: współpracę organizacji polonijnych z właściwymi terytorialnie urzędami konsularnymi w zakresie przedsięwzięć polonijnych. Współpraca jest realizowana na podstawie zawartej umowy z wykonawcą, gdzie wykonawcą jest organizacja polonijna lub inny podmiot polonijny. Przedsięwzięcia polonijne są realizowane ze środków budżetowych w ramach tzw. funduszy polonijnych: Szkolnictwo Polskie za granicą, Opieka i pomoc dla Polonii i Polaków za granicą oraz Pozostała działalność.

Ponadto placówki wspierają polskich obywateli w obszarze pomocy i opieki konsularnej, pomagają w organizacji wydarzeń dla środowisk polonijnych (np. polskojęzycznych lekarzy, prawników), a także w obchodzeniu świąt narodowych i upamiętnianiu rocznic.

Ad 4. W konkursach dotacyjnych Ministerstwo Spraw Zagranicznych, na podstawie ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, może udzielać wsparcia wszystkim rodzajom podmiotów, uwzględnionym w art. 3 ust. 2 ustawy. Wsparcie finansowe przyznawane jest na podstawie stopnia spełnienia kryteriów optymalnej realizacji zadań na rzecz Polonii i Polaków za granicą.

Ad 5. W 2024 roku placówki w Niemczech otrzymały środki finansowe na realizację zadań (przedsięwzięć polonijnych) w obszarze współpracy z Polonią i Polakami za granicą w łącznej wysokości 1 506 315 zł, co stanowiło ok. 7,5 % ogółu środków na placówki zagraniczne; w 2025 roku – 1 569 358 zł.

Dane z poszczególnych placówek w RFN przedstawione są w poniższej tabeli.

Ad 6. Finansowanie nauczania języka polskiego w szkołach społecznych w Niemczech odbywa się na podstawie rozporządzenia Ministra Edukacji i Nauki z dnia 12 kwietnia 2023 r. w sprawie wsparcia udzielanego przez Instytut Rozwoju Języka Polskiego (Dz. U. 2023 poz. 718). W niemieckich szkołach publicznych nauczanie języka polskiego i jego finansowanie realizowane jest na podstawie wewnętrznych uregulowań prawnych niemieckich krajów związkowych.

Ad 7. Ministerstwo Spraw Zagranicznych nie posiada danych na temat wsparcia dla mniejszości niemieckiej w Polsce. Informacje te są w kompetencji Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji.

Ad 8. W 2024 roku w gestii Ministerstwa Spraw Zagranicznych pozostawała realizacja projektów dotacyjnych ogłoszonych przez KPRM przed 1 lipca 2024 r. w ramach konkursów:

– „Polonia i Polacy z granicą 2023“ w obszarach media i struktury – na działania w Niemczech przeznaczono kwotę 1 127 495,00 zł,
– „Polonia i Polacy za Granicą 2024 – Media i struktury“ – na działania w Niemczech przeznaczono kwotę 74 000,00 zł,
– „Polonia i Polacy za Granicą 2024 – wydarzenia i inicjatywy polonijne“ – na działania w Niemczech przeznaczono kwotę 242 482,61 zł.

Ministerstwo Spraw Zagranicznych zrealizowało również konkursy dotacyjne:

– „Polonia i Polacy z granicą 2024“ – Regranting – na działania w Niemczech przeznaczono kwotę 255 400,00 zł,
– „Infrastruktura Polonijna 2024“ – na działania w Niemczech przeznaczono kwotę 800 000 zł.

Należy zauważyć, że Ministerstwo Spraw Zagranicznych nie jest obecnie ani nie było w 2024 r. dysponentem wszystkich środków budżetowych przeznaczonych na wsparcie Polonii i Polaków w Niemczech (np. od 2022 r. znaczna część środków przeznaczonych na rozwój polskiej oświaty za granicą powierzona została Instytutowi Rozwoju Języka Polskiego im. świętego Maksymiliana Marii Kolbego). Wobec powyższego suma podanych wyżej wartości nie stanowi kwoty całkowitego wsparcia państwa polskiego dla społeczności polskiej w RFN.

Źródło: www.sejm.gov.pl

Janusz Kowalski, Poseł na Sejm RP 👍

Bądźmy w kontakcie:
▶ YouTube
▶ Facebook
▶ Tik Tok
▶ Twitter
▶ Threads
▶ Instagram
▶ Linkedin
👉 NAPISZ DO MNIE: kontakt@januszkowalski.pl