#SuwerennośćEnergetyczna: Raport specjalny. Decyzje rządu Donalda Tuska w latach 2008-2014 dot. EU ETS

Obecny kształt unijnej polityki klimatycznej oraz zasad funkcjonowania systemu EU ETS w Polsce wynika z decyzji podejmowanych w latach 2008 – 2014 przez rząd PO-PSL premiera Donalda Tuska.

Polska doświadcza w coraz większym stopniu rujnujących skutków unijnej polityki klimatycznej, a szczególnie – unijnego systemu handlu emisjami EU ETS. W 2014 roku cena uprawnień do emisji CO2 wynosiła około 6 euro za tonę. Dziś przekracza już pułap 85 euro za tonę. Te koszty bezpośrednio przekładają się na hurtowe ceny energii elektrycznej, które w okresie od roku 2017 wzrosły z poziomu poniżej 200 zł/MWh do poziomu powyżej 550 zł/MWh (wartości średniomiesięczne), przy czym większość tego wzrostu wystąpiła w ostatnim roku.

Tak silny wzrost cen uderza w odbiorców energii, których w 2022 roku czekają drastyczne, kilkudziesięcioprocentowe podwyżki cen prądu i ciepła. Jest to bezpośrednie uderzenie w bezpieczeństwo ekonomiczne milionów polskich rodzin i polskich przedsiębiorstw, którym zagraża widmo ubóstwa, a gospodarce polskiej utracie konkurencyjności na rynku międzynarodowym. Ceny uprawnień do emisji oraz ceny energii mogą nadal rosnąć ze względu na spekulacyjny, nieprzewidywalny charakter systemu EU ETS. Obecny kształt unijnej polityki klimatycznej oraz zasad funkcjonowania systemu EU ETS w Polsce wynika z decyzji podejmowanych w latach 2008 – 2014 przez rząd PO-PSL premiera Donalda Tuska. Obecne opisane wyżej skutki są opóźnionym efektem tych decyzji premiera Tuska.

Decyzje podejmowane na poziomie unijnym przy akceptacji rządu PO-PSL Donalda Tuska w okresie 2008-2014:

1. Zgoda na kontynuację redukcji emisji gazów cieplarnianych w UE i dalsze funkcjonowanie systemu EU ETS po roku 2012, bez podpisanych międzynarodowych porozumień zobowiązujących inne kraje do podobnych wysiłków (pierwszy Pakiet klimatyczno-energetyczny z 2008 r.)
   · Unijny system EU ETS powstał w 2004 r. w celu realizacji międzynarodowych zobowiązań krajów unijnych do redukcji emisji gazów cieplarnianych w ramach Protokołu z Kioto w okresie 2008 – 2012. Przy braku dalszych wiążących zobowiązań międzynarodowych system ten powinien przestać działać po roku 2012.
   · Rząd Donalda Tuska jednak poparł unijne cele redukcyjne (tzw. 3 x 20, w tym 20% redukcji do roku 2020) i dalsze funkcjonowanie systemu EU ETS po roku 2012 w ramach tzw. pierwszego Pakietu klimatycznego opublikowanego przez KE w styczniu 2008 r.
   
2. Likwidacja od roku 2013 krajowych limitów emisji w ramach systemu EU ETS na rzecz jednego limitu unijnego, wraz z rezygnacją z odmiennego niż w krajach unijnej piętnastki (EU-15) roku bazowego obowiązującego Polskę w ramach Konwencji Klimatycznej i Protokołu z Kioto (Pierwszy Pakiet klimatyczno-energetyczny z 2008 r.)
   · Polska w ramach Protokołu z Kioto miała zdefiniowany swój własny cel redukcji na lata 2008-2012 oraz swój własny rok bazowy 1988, odmienny od większości krajów UE, które przyjęły rok bazowy 1990. Posiadanie własnego roku bazowego było dla Polski było bardzo ważne dla uniknięcia nadmiernych obciążeń dla polskiej gospodarki.
   · Również w systemie EU ETS w pierwszych dwóch okresach rozliczeniowych 2005-2007 oraz 2008 – 2012 Polska posiadała swój własny cel redukcji i limit krajowy, a przydział uprawnień dokonywany był przez poszczególne kraje, także przez Polskę dla polskich instalacji, w ramach tzw. Krajowego Planu Rozdziału Uprawnień (KPRU).
   · Rząd PO-PSL Donalda Tuska zgodził się na likwidację od roku 2013 krajowych limitów emisji na rzecz jednego limitu dla wszystkich krajów UE i przyjęcie roku 1990 (oraz 2005) jako bazowych dla ustalania zobowiązań redukcji emisji dla wszystkich krajów UE. Tym samym zrezygnował z przysługującego Polsce prawa do definiowania polskich wysiłków redukcyjnych w odniesieniu do innego roku bazowego niż w przypadku większości innych krajów UE, co w ogromnym stopniu wpłynęło na wzrost kosztów redukcji emisji dla Polski.
   
3. Przyjęcie od roku 2013 obowiązkowego aukcjoningu (obowiązku zakupu wszystkich uprawnień do emisji) dla producentów energii elektrycznej (Pierwszy Pakiet klimatyczno-energetyczny z 2008 r.)
   · W pierwszych dwóch okresach rozliczeniowych w systemie EU ETS (2005-2007, 2008-2012) uprawnienia do emisji były rozdzielane w większości bezpłatnie na podstawie Krajowego Planu Rozdziału Uprawnień. Dzięki takiemu sposobowi producenci energii nie ponosili wysokich kosztów emisji, przy równoczesnym zapewnieniu realizacji założonych celów redukcyjnych.
   · To właśnie mechanizm obowiązkowego aukcjoningu powoduje, że całe koszty uprawnień do emisji CO2 przenoszą się na ceny energii elektrycznej, a w coraz większym stopniu także – ciepła.
   · Rząd Donalda Tuska w ramach uzgadniania Pierwszego Pakietu klimatycznego zgodził się na obowiązkowy aukcjoning, mimo, że istnieją inne sposoby przydziału uprawnień, które są równie skuteczne w sensie redukcji emisji, a mają znacznie mniejszy wpływ na wzrost cen energii.
   
4. Umożliwienie uczestnictwa w handlu uprawnieniami do emisji także podmiotom nieobjętym systemem EU ETS, w tym także instytucjom finansowym, mimo konkluzji z kryzysu finansowego 2008 o nadmiernym wpływie instytucji finansowych na realną gospodarkę (Pierwszy Pakiet klimatyczno-energetyczny z 2008 r.)
   · Dopuszczenie do handlu uprawnieniami emisyjnymi podmiotów nie objętych systemem EU ETS umożliwia handel spekulacyjny na wielką skalę i silny spekulacyjny wzrost cen uprawnień emisyjnych a w efekcie wzrost cen energii.
   
5. Wdrożenie mechanizmu MSR (Mechanizm Stabilizacji Rynkowej) do systemu EU ETS (Projekt KE z 2014 r. i decyzja o wdrożeniu z października 2015 r.)
   · Decyzje polityczne podejmowane na poziomie UE przy pełnej akceptacji rządu Donalda Tuska doprowadziły do przedstawienia 22 stycznia 2014 r. propozycji Komisji Europejskiej utworzenia MSR oraz do podjęcia 9 października 2015 r. decyzji o wdrożeniu tego systemu. System rozpoczął działanie od roku stycznia 2019 r.
   · Głównym celem tego mechanizmu było zmniejszenie nadwyżki liczby uprawnień w systemie EU ETS, a tym samym wzrost cen uprawnień emisyjnych.
   · Główne efekty wdrożenia tego mechanizmu to zmniejszenie liczby uprawnień do emisji w systemie EU ETS, a w efekcie:
   a. Wzrost cen uprawnień do emisji CO2,
   b. Zmniejszenie przydziału uprawnień dla krajów członkowskich – to w dużej mierze przez ten mechanizm rośnie Luka EU ETS (jako gospodarka tracimy per saldo przy obecnych cenach ponad 20 miliardów złotych rocznie),
   c. Zmniejszenie przychodów dla krajów ze sprzedaży uprawnień do emisji – brak środków na rekompensowanie rosnących cen energii.
   · Mechanizm MSR powoduje także:
   a. Faktyczne zwiększenie celu redukcji emisji poza poziomy uzgodnione przez kraje członkowskie (do systemu wprowadza się mniej uprawnień niż wynika to z uzgodnionych celów)
   b. Parapodatkowy charakter uprawnień do emisji gazów cieplarnianych (celem jest utrzymanie wysokich cen uprawnień, a nie redukcja uzgodnionych celów po minimalnym koszcie).
   
6. Zgoda na traktowanie uprawnień emisyjnych w systemie EU ETS jako instrumentów finansowych (dyrektywa MIFID II z dnia 15 maja 2014) r.
   · Uprawnienia do emisji w ramach systemu EU ETS traktowane było w początkowym okresie jako towar, co umożliwiało handel uprawnieniami wszystkim podmiotom. Uznanie uprawnień do emisji za instrumenty finansowe w dyrektywie MIFID II znacząco utrudniło handel uprawnieniami podmiotom gospodarczym objętym systemem EU ETS, stwarzając preferencję dla instytucji finansowych uprawnionych do handlu uprawnieniami instrumentami finansowymi.
   · Rosnąca cena uprawnień emisyjnych jako instrumentów finansowych prowadzi w przedsiębiorstwach energetycznych do sytuacji, gdy koszty związane z instrumentami finansowymi przewyższają już często inne koszty związane z produkcją energii.
   
7. Akceptacja celów redukcji emisji i zasad funkcjonowania systemu EU ETS na lata 2021-2030 przy braku mechanizmów ochrony przed rosnącymi cenami energii oraz braku technologii CCS umożliwiającymi utrzymanie technologii węglowych (szczyt Rady Europejskiej – październik 2014 r)
   · Akceptacja tzw. Drugiego Pakietu klimatyczno-energetycznego na lata 2021-2030 była zgodą na dalsze zaostrzenie celów redukcji emisji, wzrost cen uprawnień na skutek zaostrzonych limitów emisji oraz działania mechanizmu MSR, obowiązkowy aukcjoning dla producentów energii elektrycznej i coraz mniejsze przydziały darmowych uprawnień dla produkcji ciepła.
   · Akceptacja ta została dokonana w sytuacji, gdy było jasne, że uwzględniane przez KE w obliczeniach skutków polityki klimatycznej technologie CCS (wychwytu, skraplania i składowania CO2) nie rozwinęły się na rynku europejskim do poziomu umożliwiającego ich wykorzystanie w energetyce. Technologie CCS miały zapewnić utrzymanie energetyki węglowej w miksie energetycznym, co było ważnym argumentem, mającym skłonić kraje węglowe do akceptacji założeń pierwszego pakietu klimatycznego z 2008 r.
   · Brak technologii CCS, przy równoczesnym braku dostępnych rynkowo technologii magazynowania energii oznaczał rezygnację z energetyki węglowej przy jedynej realnej alternatywie w postaci energetyki gazowej opartej na gazie importowanym z Rosji.
   · W efekcie tych uzgodnień polska energetyka znalazła się w potrzasku, będąc z jednej strony narażona na wysokie ceny uprawnień emisyjnych powodujących dramatyczny wzrost cen energii, z drugiej strony – nie mając możliwości dokonania szybkiej transformacji energetyki krajowej ze względu na brak dostępu do taniego gazu, brak odpowiednio zaawansowanych technologii magazynowania energii oraz długi czas potrzeby na budowę elektrowni jądrowych.
   Wymienione decyzje rządu Donalda Tuska usankcjonowały prowadzenie przez UE restrykcyjnej polityki klimatycznej bez porównywalnych wysiłków przez inne kraje, zdeterminowały wzrost cen uprawnień do emisji CO2, przekładające się na bezprecedensowy wzrost cen energii, wymusiły likwidację energetyki węglowej stanowiącej jeden z filarów bezpieczeństwa energetycznego UE przy braku technologii umożliwiających budowę bezpiecznego systemu energetycznego w oparciu o źródła OZE. Polityka ta poprzez wyeliminowanie węgla i brak pełnowartościowych niskoemisyjnych technologii zastępczych doprowadziła do uzależnienia energetyki europejskiej od importu gazu ziemnego, co jest sprzeczne z celami pierwszego pakietu klimatycznego. Efektem jest obecny kryzys energetyczny w skali całej UE oraz brak – w ramach obecnej polityki unijnej – realnych możliwości szybkiego wyjścia z uzależnienia od gazu importowanego z Rosji, obniżenia cen energii i zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego.
   
   

Źródło: Newsletter Janusza Kowalskiego #SuwerennośćEnergetyczna